.حضرت رضا (ع) در خصوص مسئله ی رجعت چه بیاناتی دارند؟

روزی مامون از امام رضا(ع) پرسید:«ای ابالحسن،نظر شما دربارهی رجعت چیست؟»امام در پاسخ فرمودند:«اعتقاد صحیحی است و این رجعت (مسئله ی جدیدی نیست و )در امت های گذشته نیز بوده و در قرآن نیز آمده است(مثل قصه ی عزیز و کسانی که از ترس مرگ، از خانه هایشان فرار کردند...).

جدم رسول خدا فرمود که هر چه در امت های گذشته روی داده است،در این امت نیز روی خواهد داد.هر گاه مهدی که از فرزندان من است، ظهور کند،عیسی با وی نماز خواهد گزارد.نیز،خحضرت رسول فرمودند:اسلام در آغاز،غریب بود و بار دیگر خواهد شد و خوشا به حال غریبان. پریسدند:یا رسول الله،بعد از آن چه خواهد شد؟فرمودند:حق، به حق دار خواهد رسید». 

 6.آیا رجعت امری همگانی است یا خاص برخی؟

پدیهی رجعت امری همگانی نمی باشد و منحصر به جمعی از مومنان راستین و مشرکان محض خواهد بود.بهترین دلیل بر این گفته،حدیثی از حضرت صادق(ع)است:«به درستی که رجعت برای همه نیست،بلکه به جمعی خاص اختصاص دارد.رجعت نمی کنند،مگر مومنان راستین و مشرکان فرو رفته در شرک محض؛غیر از آنان،هیچ کس به دنیا باز نمی گردد.»

البته روایات فراوانی به صورت ویژه،خبر از رجعت افراد خاصی داده شده است.به صورت اختصار می توان به برخی اشاره کرد:امام حسین (ع) را اولی رجعت کننده و برای مولا علی (ع) رجعت های متعددی ذکر کرده اند.ائمه به صورت خصوصی به برخی یاران خود بشارت رجعت داده اند.برخی روایات می گوید انبیای گذشته رجعت خواهند کردو پیامبر به همراه معصومین(ع) رجعت می کنند.

 5.اعتقاد به رجعت چه آثاری دارد؟

اعتقاد به رجعت عاملی برای حرکت سازنده ی فردی و اجتماعی و وسیله ای برای طغیان علیه بی عدالتی هاست؛زیرا:

1-5.همان گونه که در باب زنده شدن مردگان،شک حضزت عزیز (ع)پس از حیات دوباره وی نیز و تردید حضرت ابراهیم (ع) با مشاهده ی حیات چهار پرنده ی ذبح شده از بین رفت و موجب ایمان بیشتر آنان به حقانیت گفتار خداوند شد،اعتقاد به اصل رجعت نیز شیعیان را به حقانیت خویش آگاه می سازد و آنان را به تلاش فردی،اجتمتعی و دینی تر غیب می کند؛

2-5.در رجعت،ائمه ی اطهار (ع) و مومنان خالص،به این جهان باز می گردند تا حق خود را باز ستانند و کافران نیز بر می خیزند تا قصاص شوند.داشتن چنین اعتقادی آثاری به همراه دارد:

1-2-5.شیعیان سعی می کنند اعمالشان را به گونه ای انجام دهند که مومنانی باشند که به همراه ائمه ی اطهار (ع) به این دنیا رجعت می کنند؛

2-2-5.با رجعت،شیعیان خالص قادرند انتقام همه ی ظلم های را بگیرند که بر آنان رفته است.نیجه ی اینکه اشتیاق به شیعه ی خالص بودن و امید به انتقام گرفتن،شیعه را برای اصلاح خویش و کسب شایستگی برای قصاص گرفتن از کافران محض،به تحرک وا می دارد.

 4.رجعت در چه زمانی اتفاق خواهد افتاد؟

روایات گوناگونی که دلالت بر امر رجعت دارند،در یک کعنا با هم اتحاد دارند و آن،این است که سیر نظام دنیوی به سوی روزی است که در آن،آیات الهی به بالاترین و کاملترین شکل ظهور خواهد کرد و در آن روز،گناهی وجود ندارد و شیطان،قدرت اغواگری نخواهد داشت و همه ی عبادت ها خالصانه برای خدا خواهد بود و حق از باطل جدا می شود.در چنین روزی،بعضی از اولیای الهی و برخی از دشمنان خدا از دنیا رفته اند،رجعت خواهند کرد.

با این توضیح، روشن است که زمان دقیق رجعت را با ذکر سال و ماه و روز آن،نمی توان معلوم کرد.اما به طور کلی،بر اساس آنچه از روایات و تفاسیر علما به دست می آید،پیش از رستاخیز و در زمان حکومت مهدی (عج)اتفاق می افتد.

 ادله ی رجعت

3.چه دلیلی بر وقوع رجعت وجود دارد؟

ادله ای که بر وقوع رجعت دلالت دارند بر دوسته اند:

1-3.ادله ی قرآنی:در قرآن کریم  آیات زیادی دلالت بر حیات مجدد انسان دارد.خداوند نمونه ی افرادی را برای ما فرموده است که قبل از رستاخیز،حیات مجدد پیدا کرده اند و به اصطلاح،به دنیا رجعت داشته اند؛لذا همان گونه که در اقوام گذشته،رجعت صورت گرفته است،در آینده هم رجعت صورت می گیرد و امری محال و غیر ممکن نمی باشد.برای مثال،نمونه هایی از آن را بیان می کنیم که در قرآن آمده است:

اگر چه زنده کردن یک مرده برای خداوند با زنده کردن تمام مردگان نمی کند.این گونه نبوده است که افراد معدودی زنده شوند.خداوند متعال در آیه ای،خبر از زنده شدن هزاران مرده داده است:آنجا که می فرماید:«آیا از (حال)کسانی خبر نیافتی که از بیم مرگ از خانه های خود خارج شدند،در حالی که هزاران تن بودند؟پس خداوند به آنان گفت:«تن به مرگ بسپارید.»انگاه آنان را زنده ساخت.آری،خداوند به مردم،بخشنده است؛ولی بیشتر مردم سپاسگزاری نمی کنند.»

رسول گرامی اسلام می فرمایند:«هر آنچه در امت های گذشته رخ داده است،در امت من نیز رخ خواهد داد.»از این سخن نتیجه گرفته اند که از آن جایی که رجعت یکی از حوادث مهم امت های گذشته است و تاکنون نیز تحقق نیافته،قطعا در زمان آینده صورت خواهد گرفت.

علاوه بر آیات فوق،آیات فراوانی در قرآن کریم آمده است که از نظر شیعه،بر رجعت در آخر الزمان تطبیق پذیر است؛برای اختصار تنها به یک نمونه اشاره می کنیم:خداوند در آیه ی 83 سوره ی نمل می فرماید:«... و آن روز که هر امتی گروهی از کسانی را محشور می کنیم که آیات ما را تکذیب کرده اند،پس آنان نگاه داشته می شوند تا همه به هم بپیوندند.»علامه طباطبایی در باره ی این آیه می گوید:«از ظاهر آیه بر می آید که حشر  در آن،حشر در غدیر روز قیامت است؛زیرا حشر در قیامت اختصاص به یک گروه از هر امت ندارد،بلکه تمامی امت ها در آن محشور می شوند و حتی به حکم آیه ی « وَحَشَرْنَاهُمْ فَلَمْ نُغَادِرْ مِنْهُمْ أَحَدًا»(کهف،47)یک نفر هم از قلم نمی افتد.اما در آیه ی محل بحث،می فرماید که از هر امتی،فوجی را محشور می کنیم.»وی سپس در تایید اینکه نظر قرآن در این آیه،حشری غیر از قیامت است،می نویسد:«...و باز موید گفتار ما این است که این آیه و دو آیه بعدش،بعد از داستان بیرون شدن دایه از زمین شده اند که خود،یکی از علایمی است که قبل از قیامت واقع می شوند؛قیامتی که در چند آیه ی بعد درباره ی آن می فرماید:« وَيَوْمَ يُنفَخُ فِي الصُّورِ»و تا چند آیه بعد،اوصاف وقایع آن روز را بیان می کند.معنا ندارد که قبل از شروع به بیان اصل قیامت و وقایع آن،یکی از وقایع آن را جلوتر ذکر کند؛چون ترتیب وقوعی اقتضا می کند که اگر حشر فوج از هر امتی هم جزو وقایع قیامت باشد،آن را بعد از مسئله ی نفخ صور ذکر فرماید،ولی این طور ذکر نکرد؛بلکه قبل از نفخ صور،مسئله ی حشر فوج از هر امتی را آورده است.پس معلوم می شوداین حشر،جزو وقایع قیامت نیست.»

در توضیح همین آیه،روایات فراوانی از اهل بیت (ع) نقل کرده اند که ایشان این آیه را دلیل محکمی بر وقوع رجعت در دوران حکومت مهدوی (عج)دانسته اند.

2-3.ادله ی روایی:روایات رجعت را نیز می توان به دوسته ی کلی تقسیم کرد:دسته ی نخست،روایاتی است که به تحقق رجعت در امت های گذشته اشاره کرده است.این روایات را،عمدتا،درشرح آیات مربوط به رجعت ذکر کرده اند.به برخی از آن ها در سوال قبل اشاره کردیم.

دسته ی دوم،روایاتی است که به وقوع رجعت در آخر الزمان و در آستانه ی بر پایی قیامت اشاره می کند.در این دسته،علاوه بر روایاتی که در ذیل آیات مرتبط ذکر کردیم،روایات مستقلی نیز به چشم می خورد.یکی از آن ها این است که امام باقر (ع) می فرمایند:«روز های خدا سه تاست:روزی که قائم قیام کند و روز رجعت و روز قیامت.»به علاوه،دعا ها و زیارت نامه های متعددی در دست است که به نحوی به مسئله ی رجعت اشاره دارند.

 2.رجعت واجد چه هدف و فلسفه ای است؟

از آنجا که در عالم خلقت،هیچ امری بدون هدف و فلسفه نیست،یکی از سوالات اصلی در مسئله رجعت این است که چرا باید عدهای از انسان ها، خوب باشند یا بد،قیل از قیامت و در دوران ظهور حضرت امام مهدی (عج)به دنیا برگردند؟

1-2.یاوری و نصرت دین الهی

یکی از اهدافی که رجعت مومنان بر آن استوار است،نصرت و یاری رساندن است به دین الهی در آرمان شهر مهدوی و عصر حکمت قائم آل محمد(ص)است که حکومت عدل الهی را جهانی کند.خداوند می فرماید:«همانا فرستادگان خویش و مومنان را در دنیا و روزی که شاهدان برخیزند،یاری خواهیم کرد.»(مومن ، 51)از ظاهر این آیه استفاده می شود که این نصرت،دسته جمعی انجام می شود، نه فردی.از آنجا که چنین نصرتی تا کنون تحقق پیدا نکرده است،قطعا در آینده تحقق خواهد یافت؛زیرا وعده ی الهی تخلف نا پذیر است.

امام صادق (ع) در تفسیر این آیه می فرمایند:«به خدا سوگند،این نصرت در رجعت است؛چرا که ائمه و بسیاری از پیامبران در دنیا کشته شدند و کسی آنان را یاری نکرد.این مطلب در رجعت تحقق خواهد یافت.»

2-2.تکامل مومنان

براساس برخی روایات،یکی از حکمت ها و اهداف رجعت،به کمال رسیدن مومنان خالص است؛چرا که آنان در مسیر تکامل معنوی،با موانع دشمنان روبه رو بوده اند واز تکامل باز مانده اند.از این رو، حکمت الهی اقتضا می کند که آنان مسیر  تکاملی خویش را از طریق بازگشت به این جهان به ایان برسانند و در گسترش حکومت حق و آرمان شهر مهدوی،سهیم باشند.شرکت در چنین حکومتی،بی شک،از افتخارات بزرگ محسوب می شود.از این رو ، امام صادق(ع) می فرمایند:«هر مومنی که کشته شده باشد،به دنیا برمی گردد تا (بعد از آن زندگی مجدد)به مرگ طبیعی بمیرد و هر مومنی که مرده باشد به دنیا برمی گردد تا کشته شود(وبه ثواب شهادت برسد).»

3-2.فخر مومنان،از تشکیل آرمان شهر مهدوی

در طول تاریخ،بسیاری از مومنان در آرزوی حاکمیت دین در سراسر جهان بوده اند و برای تحقق این هدف،بسیار مبارزه کرده اند؛اما دشمنان دین با ظلم خویش نگذاشتند دین الهی در تمام ابعاد،حاکمیت یابد.از این رو،براساس دسته ای از روایات،در دوران رجعت،مومنان به این جهان بر می گردند تا عزت دین و خفت و خواری ظالمان را مشاهده کنند و از برقراری و تشکیل آرمان شهر مهدوی و حکومت عدل مهدوی،لذت برند.

امام باقر(ع) می فرماید:«اما مومنان،به سوی روشنایی های چشمانشان بر می گردند(تا چشمشان با دیدن حکومت عدل امام زمان روشن شود.)و اما ستمگران،بر می گردند نا چار عذاب الهی شوند؛چنان که خداوند می فرماید:و قطعا غیر از آن    عذاب بزرگتر ،از عذاب این دنیا به آنان می چشانیم.»

4-2.کیفر دنیوی کافران و تاثیر آنان از استقرار حکومت مهدوی

یکی دیگر از اهداف رجعت را چشیدن کافران از عذاب های دنیوی شمرده اند.امام باقر(ع) می فرمایند:«هیچ شخصی نیک و بدی از این امت نیست؛مگر اینکه رجعت می کند:مومنان بر می گردند تا اینکه عزیز شده،چشمانشان روشن شود و فجار بر می گردند تا خداوند ذلیلشان کند.آیا نشنیده ای گفتار خداوند را که می فرماید:همانا عذاب نزدیک تر (کوچک تر)را که غیر از عذاب بزرگ تر است،به آنان می چشانیم.»عذاب نزدیک تر،به عذاب رجعت منطبق شده است.

حضرت علی (ع) در تفسیر آیه ی مبارکه«ُّبَمَا يَوَدُّ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَوْ كَانُواْ مُسْلِمِينَ» (حجر،2)می فرمایند:«زمانی که من با شیعیانبر می گردم،بنی امیه را با خواری و ذلت به قتل می رسانم.در این هنگام، کفار می گویند ای کاش مسلمان بودیم.»

5-2.انتقام جویی از دشمنان

 در پاره ای روایات،یکی از اهداف دشمنان رجعت را انتقام گرفتن از دشمنان اهل بیت(ع)عنوان کرده اند؛به طوری که یکی از لقب های امام عصر(ع) منتقم گفته اند.

امام صادق فرمودند:«هنگامی که مصیبت (جدم) حسین (ع)صورت پذیرفت.ملائکه به درگاه خداوند تضرع کردند.پس خداوند سایه ی حضرت قائم را بر پاداشت  و فرمود که به وسیله ی وی،از آنان که به او (امام حسین(ع))ستم کردند،انتقام می گیرم.»امام زمان (عج)در صورتی می تواند از قاتلان امام حسین(ع)انتقام بگیرد که آنان زنده باشندو این،با رجعت تحقق می یابد. 

 1.منظور از رجعت چیست؟

رجعت در لغت،به معنای بازگشت است؛ام از نظر اصطلاحی،به این معناست که به امر خداوند و به دست حضرت مهدی(عج)گروهی از مردگان،زنده شده و با قیام آن حضرت، همراه می شوند.بر این حساب،قبل از روز رستاخیز،مردگان به دنیا باز می گردند تا به پاداش یاوری و همراهی و درک حکومت مهدی (عج)نائل آیند؛نیزخداوند برخی دشمنان حضرت ولی عصر (عج)را زنده می کند تا وی از آنان انتقام گیرد.

علمای شیعه اعتقاد به رجعت را ملزم با پیروی از مذهب تشیع می دانند و اگر اعتقاد به امامان معصوم وجود نداشته باشد،اعتقاد به بازگشت امامان معصوم(ع)و مومنان،قبل از رستاخیز،هم باید وجود داشته باشد و این دو لازم و ملزوم هم اند.در تمام دورانها،بر سر اعتقاد به رجعت،اجماع علمای شیعه و جود داشته است و هیچ کس از آنان منکر رجعت نبوده اند.علامه مجلسی در بحارالانوار،نام بسیاری از علمای شیعه را آورده است که در کتاب هایشان به اصل رجعت تاکید کرده اند.

 درآمد

یکی از باور های شیعیان،اعتقاد به رجعت و حیات مجدد افراد و گروه هایی خاص است،پس از ظهور حضرت مهدی (عج)است.در این نوشتار ،برآنیم تا به برخی پرسش ها در این باره به طور مختصر پاسخ گوییم.

پرسش هایی که پاسخ خواهیم داد:

؟منظور از «رجعت» چیست؟

؟رجعت واجد چه هدف و فلسفه ای است؟

؟چه دلیلی بر وقوع رجعت وجود دارد؟

؟اعتقاد به رجعت چه آثاری در پی دارد؟

؟آیا رجعت امری همگانی است یا خاص برخی؟

؟حضرت رضا (ع)در خصوص رجعت چه بیاناتی دارند؟